Noot: dit is een betoog waarvoor ik een bepaald standpunt heb gekozen, dat niet per se mijn eigen mening vertegenwoordigt.
Waarom de Friese taal onze aandacht niet waard is
Gemeente De Friese Meren ging vorig jaar twee dagen dicht omdat ze een naamsverandering onderging, naar een Friese versie: De Fryske Marren. Deze verandering kostte naast een paar dagen waarin het gemeentehuis totaal onbereikbaar was 200.000 euro. Alle administratie en ict-apparatuur moest aangepast worden, en dat alles om Nederlands te vervangen door Fries. (NOS, 2015) Waarom is Fries zo belangrijk voor de gemeenten in Friesland? Waarom is het het waard zoveel te “investeren” voor een minderheidstaal? Ik denk dat dat het niet is.
Het belang van het behoud van de Friese taal wordt overdreven.
Sterker nog: het Fries kan een probleem zijn. Een voorbeeld: volgens de Stichting Lezen & Schrijven is 14,3% van de Friezen tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd. Dit is aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. En het percentage stijgt nog steeds. (Volkskrant, 2014) Door het gehamer op het behoud van de Friese cultuur en de noodzaak van het gebruiken van Fries, wordt het belang van het kunnen lezen en schrijven onderbelicht. Dit heeft ook slechte gevolgen voor het percentage werkloosheid in Friesland (het is namelijk relatief hoog). (Volkskrant, 2014)
Het is nu belangrijker dat mensen in Friesland een taal kunnen schrijven, dan dat ze Fries kunnen spreken. Want het is dus niet zo dat die 14,3% wel goed Fries schrijft. Nee, focussen op twee zorgt hier voor geen van beide. Om deze reden alleen al is het duidelijk beter ons op Nederlands te richten dan ons vast te klampen aan het Fries. Want Nederlands kunnen schrijven is een must, we kunnen niet verwachten dat de rest van het land Fries kan lezen en begrijpen.
Daarnaast is de Friese taal ook gewoon niet nuttig. Het kost geld, maar verdient dat geld niet terug. Het argument “Fries is goed voor het toerisme” is onzin. Mensen komen hier niet voor het Fries. Buitenlanders verstaan ons toch niet, of we nou Nederlands of Fries praten. Toeristen komen hier waarschijnlijk vooral voor de oude gebouwen, en misschien de sfeer van het platteland. Daarnaast hebben we verscheidene unieke lekkernijen, zoals oranjekoek en suikerbrood. Dan heb je ook nog de sport: Friesland is dé plek voor schaatsen, zowel recreatief als op wereldniveau. Veel toeristen schijnen zelfs geïnteresseerd in het fierljeppen. Al die dingen zijn goed voor het toerisme en dus de economie van Friesland, maar de taal? Ik denk het niet.
En als sommige mensen de Friese taal zien als de steunpilaar van de Friese cultuur, hebben ze de cultuur denk ik niet goed genoeg bekeken. Als de taal het belangrijkste onderdeel van de cultuur zou zijn, zou de cultuur dan Ï‹berhaupt het behouden waard zijn? Maar dat is gelukkig niet het geval. Friesland heeft natuurlijk een extensieve interessante geschiedenis, en aardig wat literaire werken. Dus nee, zo belangrijk is het niet.
Ik zou durven zeggen dat het in leven proberen te houden van het Fries alleen uit liefdadigheid of nostalgie is. Wat hebben we nou concreet aan het Fries? Sommigen zeggen dat het goed is dat op basisscholen naast Nederlands ook in het Fries lesgegeven wordt, omdat meertaligheid de leerlingen stimuleert en veel voordelen heeft. (Fryske Akademy) Als leerlingen als kind Fries hebben gehad, kunnen ze bijvoorbeeld makkelijker Engels leren. Maar nu vraag ik je: waarom dan Fries? Je kunt ze ook gewoon gelijk Engels leren! Dan hebben ze dezelfde voordelen van meertaligheid, en hebben ze ook gelijk meer aan hun tweede taal, omdat Engels bijna wereldwijd veel gesproken wordt. In België hebben sommige mensen al door dat het veel efficiënter is Engels in een keer als tweede taal te leren dan er misschien later nog eens aan te beginnen. (deredactie.be, 2010) Dus de voordelen van meertaligheid, hoe waar dan ook, zijn geen excuus voor het onderhouden van Fries.
Je hebt ook van die mensen die zich verantwoordelijk voelen, een taal willen ‘redden’, zoals een bedreigde diersoort. Kom op, jongens. Een taal is een middel. Als een taal in vergetelheid raakt, was het blijkbaar niet meer een bruikbaar genoeg middel. (actualfluency.com, 2014) Een taal verdwijnt trouwens ook pas als er vervanging voor is. Het is niet zo dat als het Fries in Friesland verdwijnt niemand meer weet hoe te praten. Nee, dan gaan we over op slechts Nederlands. Misschien is het beangstigend dat er alleen talen verdwijnen en geen nieuwe bijkomen (naast artistieke talen als Klingon en Na’vi), maar we hebben er echt wel genoeg.
Natuurlijk is het leerzaam meerdere talen te kennen. We hebben het al eerder gehad over tweetaligheid, maar een vreemde taal kun je ook leren om meer inzicht te krijgen in linguistiek, of als een leerzaam tijdverdrijf.
Dat is een goede reden, maar zonder Fries zijn er nog meer dan genoeg talen over om je hele leven nieuwe, interessante talen te leren. Er zijn zo veel grote en kleine bijzondere talen over dat je je geen druk hoeft te maken niets te doen te hebben zonder Fries. (actualfluency.com, 2014)
De Friese literatuur kan vertaald worden, en het is echt niet zo dat als mensen in Friesland geen Fries meer leren een hoop informatie verloren gaat. Er zal altijd documentatie over het Fries blijven, en we kunnen het opnieuw leren als we willen, net zoals dat bij bijvoorbeeld Latijn nog steeds gebeurt.
Dus nee, je hoeft de Friese taal niet te redden. Fries kost ons geld, en levert geen geld op. Voor het toerisme is het niet belangrijk, voor de cultuur ook lang niet van levensbelang. Fries is niet nuttig, voor tweetaligheid kunnen we beter Engels leren. Het gevoel van plicht om te redden is onterecht omdat de wereld prima zonder de Friese taal kan en we nog genoeg andere talen hebben om van te leren. De literatuur zal toegankelijk blijven door deskundigen.
Wij kunnen zonder de Friese taal en besparen daarmee veel moeite, tijd en geld. Maar ja, dan moet het gemeentehuis van De Fryske Marren nóg een keer dicht.